Na mestu gde se malena reka Jezava uliva u veliki i moćni Dunav, tamo gde duvaju snažne košave i zemlja se spaja s nebom u neobičnoj lepoti uz šum reke, nalazi se monumentalni grad despota Đurđa Brankovića i despotice Jerine.

Tvrđava u Smederevu, poslednja prestonica srpske srednjovekovne države, u vreme svog nastanka svedok burnih istorijskih vremena, a danas najveća ravničarska tvrđava u Evropi, lepotica je od kamena u čijim se visokim zidinama kriju tajne vekova, a mitovi i legende privlače magnetskom snagom svakog čoveka. Poslednje veliko ostvarenje srpske arhitekture u srednjem veku čine nepokolebljivi bedemi koji su pružali odbranu od mnogobrojnih neprijatelja i među svojim visokim kulama čuvali dvor srpskog vladara tragične sudbine. Stecište nekadašnje kulture, pod čijim su okriljem sastavljani i prepisivani stari rukopisi i nastajala neka od najvrednijih dela srpske duhovne muzike, i danas prkosi vremenu što prolazi pričajući najlepšu priču o gradu na reci. U toj čudesnoj priči o Tvrđavi na desnoj obali Dunava nevidljivim nitima povezane su prošlost, sadašnjost i budućnost – da negde na granici između istorije i legende, istine i imaginacije, stvore neprolazni simbol Smedereva.

ZIDANJE GRADA
U 15. veku Smederevo je predstavljalo teritoriju na kojoj su se zbili mnogi događaji od sudbonosnog značaja za srpsku državu – bilo je to područje „na međi“, između hrišćanskog i islamskog uticaja koje je naposletku, nakon upornog odolevanja, pokorila nezaustavljiva osmanlijska sila. Nakon smrti despota Stefana Lazarevića 1427. godine na vlast je došao njegov sestrić Đurađ Branković, sin Vuka Brankovića. Prema ranije sklopljenim ugovorima Srbija je morala da vrati Beograd Ugarskoj dok su Kruševac i Golubac zauzeli Turci, tako da je novi despot ostao bez prestonog grada. U nameri da se odupre Turcima koji su nadirali ka zapadu i Ugrima koji su bili ugroženi turskim napadima, despot Đurađ nije slučajno za lokaciju svog grada odabrao sever zemlje i samu granicu na Dunavu. Kao obrazovan čovek, sa jasnim vizijama o budućnosti, on je želeo da podigne prestonicu u blizini Beograda, na mestu najpovoljnijem za odbranu i za razvijanje privrednih i duhovnih sadržaja, u blizini značajnih putnih saobraćajnica (Carigradski drum). Zidanje grada u ravnici, gde najveću odbranu od neprijateljskih napada pruža zaštićenost vodom sa svih strana, bila je najmudrija odluka despota Đurđa. Nacrt za novi centar srpske despotovine bio je urađen po ugledu na tvrđavu u Carigradu, a radovima je rukovodio Đorđe Kantakuzen, brat despotice Jerine. U rekordnom roku, za svega dve godine, od 1428. do 1430. godine, podignut je Mali grad sa 6 kula – tu je bio smešten dvor despota Đurđa, biblioteka, kuhinja, prostorije za stražu i velika sala za prijeme (Magna audientia), koja pleni lepotom svojih bifora i trifora, prozora u romanskom i gotskom stilu, isklesanih u kamenu. Zahvaljujući bogatstvu Đurđevom i njegovoj veštoj diplomatiji, do 1439. godine izgrađen je i Veliki grad sa 19 moćnih kula, na prostoru od 10,5 hektara, namenjen smeštaju stanovništva. Dok je Mali grad despotu služio kao utvrđeni zamak, u Velikom gradu nalazila se crkva, vojni logori, kuće za stanovanje, zanatske radnje, kao i izvučeni brodovi iz Dunava. Unutrašnjost Tvrđave bila je povezana sa osam kapija, koje su služile za prolaz pešaka i konjanika. U slučaju velike opasnosti postojala je posebna kapija za tajno napuštanje grada.

Izgradnjom nove prestonice Smederevo je postalo najznačajniji politički, privredni i kulturni centar despotovine Srbije – mnogi poslovni ljudi Evrope posećivali su Đurđev grad, trgovina se brzo razvijala prema evropskim i dubrovačkim uzorima, a ubrzo je Smederevo postalo i centar književne aktivnosti.

IZGLED TVRĐAVE
Grad despota Đurđa građen je planski i sa gotovo savršenom geometrijskom strukturom, kao pojas koji zatvara granicu prema Dunavu, odnosno prema Ugarskoj.

Prema srednjovekovnim zapisima zidare ovog impozantnog arhitektonskog čuda despot Đurađ doveo je iz Dalmacije i Carigrada, a po stilu građevine može se pretpostaviti da su u njenom stvaranju učestvovali i domaći, raški majstori. Pošto se radilo o građevini ogromnih razmera, velike količine kamena dovlačene su sa antičkih lokaliteta koji su zbog toga rušeni – sa Mons Aureusa, Viminacijuma, Marguma, Vinceje i drugih. Pored tog kamena graditelji su u temelje ugrađivali i delove sarkofaga, nadgrobne stele i kompletne skulpture, što je veoma teško palo okolnom stanovništvu. O zidanju grada svedoči natpis na Despotovoj kuli izveden crvenom opekom.

Najveća razaranja Tvrđava je preživela u Drugom svetskom ratu, kada je u petojunskoj tragediji 1941. godine došlo do eksplozije oko 400 vagona municije koju je nemačka vojska skladištila na mestu nekadašnjeg Đurđevog grada. Tada je stradalo više hiljada nedužnih ljudi. U celom Smederevu prilikom strašne eksplozije ostala je neoštećena samo 21 kuća. Klica onoga što je u prošlosti bilo uči nas da bolje sagledamo sadašnjost i da na temeljima istorije i tradicije pripremamo budućnost – Tvrđava u Smederevu ispričala je tokom vekova tek delić svoje priče bez kraja.

Izvor: nationalgeographic.rs