Zbog strahota građanskog rata koji je u Rusiji vođen nakon Oktobarske revolucije, veliki broj izbeglica je širom sveta potražio utočište, te su mnogi od njih stigli i u Kraljevinu SHS. Među njima je najviše bilo Rusa koji su se lako uklapali u srpsku i jugoslovensku sredinu koja je tradicionalno bila prijateljska prema Rusima, ali su pored njih dolazili i pripadnici drugih naroda iz Ruske imperije. Među njima je bilo i Kalmika koji su u Beogradu sazidali jedan od prvih budističkih hramova u Evropi…

Budistički hram u Beogradu, sagrađen 1929. godine.

Prva malobrojna grupa Kalmika u Beograd je došla aprila 1920. godine, da bi najveći talas došao krajem iste godine i brojao je oko 300 ljudi. Do kraja 1923. godine u celoj Srbiji naselilo se između 450 i 500 Kalmika. Kalmici su zapadni ogranak mongolskih naroda pa su izgledali neobično ondašnjim Beograđanima koji su ih nazivali Kinezi (nizak rast, zdepasta građa, široko lice, crna kosa koju su muškarci obično vezivali u čvor). Naselili su se uglavnom u beogradskom prigradskom naselju Mali Mokri Lug. Uživali su glas poštenih i vrednih ljudi koji uredno plaćaju dugove u bakalskim i pekarskim radnjama i koji se nikada nisu svađali. Radili su fizički teške poslove — najčešće kao radnici na građevinama i u ciglanama. Pošto su uglavnom bili iskusni konjanici, zapošljavali su se i kao konjušari u kraljevskim štalama, trkaćim ergelama ili kao vozači fijakera. Dosta dece rodilo se u srpsko-kalmičkim mešovitim brakovima koja su fizički ličila na Mongole, ali su odlično govorila srpski jezik. Na Beogradskom univerzitetu školovala se nekolicina mladih Kalmika dok je u srednjim školama bilo dvadesetak đaka oba pola.

Kalmici su bili budisti i sa njima je došlo i nekoliko budističkih sveštenika. Najstariji po svešteničkom činu među njima je bio bakša Gavi Džimba (Mančuda) Borinov. Već u septembru 1923. Kalmici su ustanovili svoju prvu bogomolju koja se nalazila u dve prostorije iznajmljene kuće u Ulici Vojislava Ilića br. 47. Godine 1925. hram je bio premešten u Metohijsku ulicu br. 51, a ubrzo su starišina kalmičke kolonije Abuša Aleksejev i bakša Mančuda Borinov pokrenuli akciju za izgradnju budističkog hrama.

Apelu za pomoć prvi se odazvao beogradski industrijalac Miloš Jaćimović koji je zapošljavao brojne Kalmike u svojoj ciglani. On im je ustupio zemljište i građevinski materijal, a pomoć su im uputili i drugi beogradski privrednici, članovi kraljevske porodice Karađorđević kao i njihovi sunarodnici naseljeni širom Evrope. Svečano osvećenje jednog od prvih evropskih budističkih hramova obavljeno je 1929. godine. Ceremoniju osveštanja novog hrama su obavili bakša Namđal Nimbušev, duhovni vođa Kalmika u izgnanstvu, koji je za tu svečanu priliku doputovao iz Pariza, i bakša beogradski Umaljdinova, uz asistenciju dvojice sveštenika. Sudeći po sačuvanoj arhivskoj građi (izveštaji Građevinske komisije), pretpostavlja se da je projektant budističkog hrama bio ruski inženjer Klapkin. U arhitekturi kalmičkih svetilišta bila je prisutna tradicija drvenih zgrada a tek od 18. veka su koristili ciglu i kamen kao građevinski materijal. Hram u Beogradu je, u poređenju s onima koje su Kalmici podizali u otadžbini, bio dosta skroman. Tokom 1934. i 1935. hram je bio dograđen i adaptiran kako bi mogao da primi veći broj vernika (proširen je za 38 kvadratnih metara).

U Vodiču kroz Beograd iz 1930. hram je bio označen kao jedna znamenitosti Beograda. Tokom većih budističkih praznika u Beograd su dolazili i Kalmici iz drugih delova Srbije, a bio je osnovan i Budistički duhovni savet i uspostavljene su veze sa engleskim društvom Maha Bodhi Society. Ulica u kojoj se hram nalazio nazvana je Budistička a danas je to Budvanska ulica. Hram je takođe služio i za držanje časova kalmičkog jezika i budističke veronauke. Dana 20. septembra 1933. hram je posetila kalmička princeza Nirdžidma Torgutska. Kako u Jugoslaviji nisu mogli biti nabavljeni svi neophodni bogoslužbeni predmeti, uz pomoć japanskog poslanika u Bukureštu iz Tokija je bio donet bronzani kip Bude koji je bio osveštan 25. marta 1934. godine. U hramu je takođe bio održan pomen 1934. kada je u atentatu u Parizu bio ubijen jugoslovenski kralj Aleksandar Karađorđević. Hram je proslavio desetogodišnjicu postojanja 23. novembra 1939. godine.

Pri kraju Drugog svetskog rata pred nastupanjem Crvene armije, Kalmici su izbegli iz Beograda, prvo u Nemačku a potom u SAD. Tokom borbi za Beograd bio je porušen gornji deo bogomolje. Nešto kasnije, 1950. godine, bila je porušena kupola, a prizemlje je bilo pretvoreno u Dom kulture. Nešto kasnije, Socijalistički savez radnog naroda je preuzeo prostorije u toj zgradi, da bi na kraju preduzeće Budućnost na tom mestu sazidalo neupadljivu dvospratnicu.

Literatura

Beogradski stranci. Priča o kosmopolitizmu i energiji grada koji traje, Turistička organizacija Beograda, Beograd 2010.

Izvor:

Istorijska biblioteka